ثبت نرم افزار برای افرادی که پس از تولید نرم افزار تمایل دارند، تمامی حقوق مالی و معنوی نرم افزار را در اختیار بگیرند، امری ضروری و کاربردی است.
از آن جایی استفاده از نرم افزارها در زندگی روزمره به طور چشم گیری در حال افزایش است، افراد برای کار و یا سرگرمی از نرم افزارها استفاده می کنند و این استفاده آنها چنانچه با استراتزی های صحیح اعمال گردد، می تواند منبع درآمد خوبی برای تولید کنندگان نرم افزارها باشد.
در ایران، در سالهای اخیر شاهد این موضوع بوده ایم که شرکت های استارتاپی موفقی با تولید و ثبت نرم افزار توانسته اند تحولی در دنیای مجازی باشند. اما برای ثبت نرم افزار چه باید کرد؟
نرم افزار چیست؟
به طور مشخص، نرم افزار عبارت است از مجموعه برنامه های کامپیوتر و موبایل که از دستورالعمل ها و مستندات سیستمی وابسته به یک زبان برنامه نویسی، برای کاربری مشخص تولید می شود.
کپی رایت نرم افزار چیست؟
در بحث ثبت نرم افزار و ثبت اختراع نرم افزار، یک موضوع اصلی مطرح است. افراد در این زمینه دو نظریه دارند. دسته اول معتقدند، از آنجایی که دستورالعمل های کامپیوتری به طور مشترک در نزد همه وجود دارد و افراد تولید کننده نرم افزارهای موبایل و کامپیوتر، صرفا آنها را جمع آوری و سامان دهی می کنند، و دستورات توسط کامپیوتر اجرا می شود، پس نمی توان نرم افزار را یک اختراع نامید.
دسته دوم دقیقا عکس این نظر را دارند و معتقدند که از آنجایی که ایده خاص برای تولید نرم افزار نیاز است، پس نیاز است که همان دستورالعمل های سیستماتیک در جایی به طور مشخص ثبت و تولید گردد. که در این حالت نیاز به ثبت نرم افزار به عنوان ثبت یک اختراع است.
در مورد نظریه دسته دوم، می توان گفت که قانون حق مالکیت معنوی وجود دارد که می توان یک اثر ادبی-هنری را به طور مشخص ثبت کرد و آن اثر ثبت شده بعد از طی مراحل ثبت، مشمول قوانین ثبت نرم افزار می شود.
در این صورت است که می توان گفت که حق کپی رایت برای آن اثر محفوظ می شود و فقط اجازه تکثیر و تغییر در نرم افزار توسط تولید کننده آن نرم افزار یا شخص-اشخاصی که به ثبت نرم افزار اقدام کرده اند، تعلق می گیرد.
نرم افزار به عنوان اختراع
در قوانین بین المللی، معاهده
تریپس از اعضا خواسته شده است که برنامه های کامپیوتری را مطابق با کنوانسیون برن مورد حمایت قرار بدهند
در قوانین ثبت اختراع بین المللی، در معاهده تریپس از اعضا خواسته شده است که برنامه های کامپیوتری را مطابق با کنوانسیون برن مورد حمایت قرار بدهند، اما در همان معاهده فرصتی برای نرم افزارها به صورت غیر مستقیم باز شده است.
چرا که در ماده ۲۷ همان معاهده اشاره شده است حق ثبت اختراع برای هر اختراعی اعم از محصولات یا فرآیندها در تمام رشته های فنآوری وجود دارد. در قوانین داخلی نیز قانون حمایت از پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای به نوعی به این امر پرداخته است.
در ماده۲ این قانون صراحتا بیان شده شده است که در صورت وجود شرایط مقرر در قانون ثبت علائم و اختراعات، نرم افزارها به عنوان اختراع شناخته می شوند.
شرایط ثبت اختراع نرم افزار
همان طور که می دانید برای ثبت اختراع، شیء مورد نظر باید یکسری شرایط عمومی داشته باشد از جمله ابتکاری بودن؛ کاربرد صنعتی داشتن و نوین بود. طبیعتا اگر نرم افزاری بخواهد به عنوان یک اختراع ثبت گردد باید این ویژگی ها را داشته باشد.
بنا به دستور آیین نامه تاییدیه فنی حق اختراع نرم افزار، برنامه های رایانه ای در صورتی قابل ثبت هستند که در سطح جهانی نو باشند و ارتقاء قابل توجهی را در حوزه فناوری اطلاعات موجب گردند و نهایتا قابلیت پیاده سازی و اجرا داشته باشند. در همین راستا متقاضیان باید تاییده فنی کمیته حق اختراع که زیر نظر شورای عالی انفورماتیک است را کسب نمایند.
برای اینکه یک نرم افزار بتواند به عنوان اختراع ثبت شود، باید جدا از ساختار سیستم و محصول صنعتی ای که احتمالا با آن درآمیخته است نیز، وزن مهمی در کل کار داشته باشد و از گام ابتکاری برخوردار باشد و بتوان ماهیتی مستقل از محصول ارائه شده برای آن تصور نمود.
به طور کلی می توان اشاره کرد که نرم افزارها بدون حمایت باقی نخواهند ماند و در صورتی که موفق به اخذ تاییدیه های فنی برای حق اختراع نشدند بهتر است که پدیدآورندگان آنها محصول خود را برای کسب حمایت حق مولف به ثبت برسانند.
نکته: بین این دو مفهوم حق اختراع و حق مولف تفاوت های ماهوی وجود دارد و حمایت هایی که ارائه می گردند برابر نخواهند بود به همین دلیل و برای جلوگیری از اتلاف زمان پیشنهاد میشود پدیدآورندگان این آثار با دقت و استمداد از کارشناسان این حوزه ها فرصت را مغتنم شمرده و به ثبت اختراعات یا آثار خود بپردازند.
مراحل ثبت نرم افزار در ایران چگونه است؟
اگر فردی نرم افزاری ابداع کرده است و فکر می کند وی دارای شرایط یک اختراع نرم افزاری است باید برای بررسی محصولات نرم افزاری خود، مراحل زیر را به ترتیب طی کند:
- متقاضی باید توجه داشته باشد که اخذ تایید فنی برای ثبت نرم افزار با اخذ تایید فنی ثبت اختراع متفاوت است. در مورد نخست نرم افزار پس از ثبت تحت حمایت قانون کپی رایت قرار می گیرد و مدت زمان انجام آن کوتاه تر از اخذ تأییدیه ثبت اختراع است.
- متقاضی پس سپری کردن تشریفات اولیه بررسی پرونده نرم‌افزار و صدور نامه استعلام از مرجع شورای انفورماتیک و رویت آن از طریق خلاصه پرونده پورتال مالکیت و پیگیری نامه استعلام از شورای عالی انفورماتیک می تواند مابقی مراحل را پی گیری نماید.
مدارک مورد نیاز برای ثبت اختراع نرم افزار چیست؟
CD مدارکی را متقاضی باید به دبیرخانه شورای عالی انفورماتیک ارائه کند عبارت است از:
- تکمیل و چاپ فرم ۴ صفحه‌ای مربوط به ثبت اختراع و امضای آن توسط متقاضی (فرم مربوطه در بخش ثبت اختراع، فرم‌های مربوطه، سایت شورای عالی انفورماتیک کشور موجود است)
- اسکن کلیه مدارکی که به‌صورت فیزیکی (کاغذی) برای بررسی به دبیرخانه شورای عالی انفورماتیک ارسال می شود + اسکن اظهارنامه ای که از روی سایت چاپ گرفته شده است.
- اسکن تأییدیه مراکز یا سازمان‌هایی که نرم‌افزار به آنها ارائه شده و مورد تایید آنها بوده است (چنانچه وجود دارد)
- تهیه رزومه یا CV مربوط به متقاضیان به انضمام معرفی اساتید صاحب‌نظر در حوزه مربوط به نرم‌افزار
- چنانچه نرم‌افزار جزیی از سخت‌افزار است، تهیه فایل پاورپوینت برای شرح نرم‌افزار
- تهیه ۶ نسخه واحد از Cd حاوی نرم‌افزار موردادعا + فایل‌های آیتم‌های ۲ الی ۵ جدول + ادعانامه، اظهارنامه، شرح یا توصیف اختراع + نرم‌افزارهای لازم برای راه‌اندازی نرم‌افزار موردادعا
- نوشتن مشخصات فرد (نام و نام خانوادگی) و نام نرم‌افزار روی هر شش Cd
- ارائه قفل سخت‌افزاری
نکته : اشخاص حقوقی متقاضی دریافت مجوز «فعالیت های فرهنگی دیجیتال» جهت ثبت یا انتشار نرم افزار خود و نیز جهت صدور مجوز بسته های نرم افزاری رایانه ای می باید به مرکز فناوری های اطلاعات و رسانه های دیجیتال (سرآمد) مراجعه و نرم افزار خود را در سامانه ثبت نرم افزار ثبت نماید.