طرح حذف چهار صفر از پول ملی ، در قالب طرح جایگزینی ریال، تبدیل تومان به واحد رسمی پول ملی ایران که مدت ها مسکوت مانده بود، اخیرا و با پیشنهاد بانک مرکزی دوباره در دستور کار دولت قرار گرفته است. بر این اساس، هر تومان معادل ۱۰ هزار ریال کنونی و صد “ریال جدید” خواهد بود.
هیئت دولت ایران لایحه‌ای را تصویب کرده که در صورت تائید مجلس و شورای نگهبان حذف چهار صفر از پول ملی انجام می شود و با حذف یک صفر “تومان” واحد پول رسمی ایران خواهد شد.
طرح حذف چهار صفر از پول ملی
پایگاه اطلاع رسانی دولت ایران (پاد) در روز سه شنبه (۲۷ فروردین) با اعلام این خبر گفته طرح حذف چهار صفر از پول ملی در کمیسیون اقتصادی هیئت دولت در حال بررسی است.
دولت ایران ایران طول “دوره گذار” از ریال به تومان را ۲۴ ماه پیشنهاد کرده تا در این مدت اسکناس ها و سکه های قدیمی جمع آوری و جایگزین شوند. ریال البته سالهاست در معاملات روزمره ایران جایی ندارد و عملا تومان بنابر عرف نانوشته واحد رسمی پول این کشور است.
به گفته بانک مرکزی ایران، اصلی ترین دلایل این اقدام افزایش تورم در دهه های اخیر و کاهش ارزش پول ملی است. علاوه بر آن محدودیت چاپ اسکناس درشت منجر به افزایش قابل توجه حجم اسکناس در جریان شده است.
ولی‌الله سیف، رئیس بانک مرکزی ایران می‌گوید استفاده از “تومان” به عنوان واحد پول این کشور باعث آسان تر شدن مبادلات اقتصادی خواهد شد. آقای سیف در کانال تلگرام خود گفته است:
“از زمان معرفی ریال در قانون پولی و بانکی به ویژه در طول چند دهه گذشته به دلیل تورم انباشته، ریال عملا از مبادلات اقتصادی روزمره حذف شده و تومان جایگزین آن شده است؛ بنابراین مصوبه دولت در زمینه تغییر رسمی واحد پول ملی از ریال به تومان اقدامی برای تسهیل نسبی مبادلات اقتصادی آحاد جامعه، رسمیت بخشیدن به عرف مورد قبول مردم کشور و در انطباق با واقعیت های موجود قابل تفصیل خواهد بود.”
دلیل ارائه طرح حذف چهار صفر از پول ملی چیست؟
بدون شک مهم ترین موضوعی که باعث شده است دولت چنین طرحی را برای تصویب در دستور کار خود قرار دهد، تورم است. در این چند ساله شاهد رشد تورم به صورت اعجاب آوری بوده ایم. دلیل اجرای این طرح “وجود تورم مزمن” و مشکلات ناشی از “کاهش قدرت خرید واحد پول ملی” اعلام شده است.
مشکلاتی که استفاده از ریال داشته است را می توان اینطور بیان کرد:
- استفاده از رقم‌های بزرگ در مبادلات مالی ساده روزمره
- مشکلات ایجاد شده در امور محاسباتی و حسابداری
- ناامنی در حمل مقادیر زیاد پول
- هزینه بالای چاپ و نابودی اسکناسهای درجریان با توجه به حجم بالای اسکناس
- بالا بودن استهلاک اسکناس به دلیل حجم زیاد آن
- استفاده مردم ایران از واحد پولی “تومان” به جای “ده ریال” بدور از مشکل نبوده است؛ واحد پول رسمی ریال است اما مردم در مبادلات خود فقط تومان را به کار می برند، به همین دلیل آنها در معاملات همیشه قیمتها را از ریال به تومان تبدیل می کنند و در عمل در امور روزمره یک صفر در معاملات کنار گذاشته م شود.
هدف طرح حذف چهار صفر از پول ملی چیست؟
افزایش قابل توجه حجم اسکناس در گردش
استفاده از ارقام بزرگ در مبادلات ساده روزمره و مسائل محاسباتی ناشی از آن
خارج شدن سکه از چرخه مبادلات اقتصادی
افت حیثیت ظاهری پول ملی ایران در مقایسه با پول سایر کشورها
عدم استفاده از نام ریال و جایگزینی آن با واژه تومان
بالا بودن استهلاک اسکناس به دلیل نگهداری آن در حجم بالا
هزینه بالای چاپ و امحای اسکناس و همچنین استهلاک بالای دستگاه‌های خودپرداز
البته سالهاست که ریال در معاملات روزمره ایران تقریبا جایی ندارد و عملا تومان حتی در مبادلات خرد مورد استفاده قرار گرفته است.
زمان اجرایی شدن طرح حذف 4 صفر از پول ملی مشخص نیست!
این اولین باری نیست که در سال های اخیر پیشنهاد حذف چهار صفر از پول ملی ؛ در دستور کار دولت های مختلف ایران قرار می گیرد.
تصمیم به حذف صفر از واحد پولی ایران به حدود ۲۵ سال قبل برمی گردد؛ در سال ۱۳۷۲ بانک مرکزی ایران حذف سه صفر از واحد پولی کشور را مورد بررسی قرار داد ولی به دلایل مختلف روند بررسی متوقف شد.
تغییر واحد پول ایران و حذف صفرهایی از آن، دوباره در اواخر دهه ۸۰ شمسی و در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد، ریاست جمهوری پیشین ایران، مطرح شد. بانک مرکزی ایران در این دوره درباره نام واحد پولی آینده و طرح اسکناسهای بعدی با راه‌اندازی سایت “طرح اصلاح پول ملی” نظرخواهی از شهروندان را آغاز کرد اما سرانجام این طرح بدون روشن شدن تکلیف آن ناتمام باقی ماند.
زمان مشخصی برای اجرا شدن این طرح اعلام نشده و نمایندگان مجلس ایران و همچنین شورای نگهبان باید آن را تائید کنند.
سیاست تغییر واحد پول ملی معمولا در کشورهایی اتفاق می‌افتد که ادامه تورم طی سال های مختلف ارزش پول ملی را به شکلی چشم گیر کاهش داده است.
معایب استفاده از تومان به عنوان واحد پول ملی
حذف 4 صفر از پول ملی، سالهاست که در ایران مطرح بوده است و در دوره ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهوری پیشین، هم مطرح شده بود. بانک مرکزی ایران در آن دوره حتی درباره نام واحد پولی آینده با راه‌اندازی سایت “طرح اصلاح پول ملی” نظرخواهی از شهروندان را آغاز کرد اما در نهایت این طرح ناتمام ماند.
بعضی از کارشناسان اقتصادی، استفاده از تومان به عنوان واحد پول ملی را بی‌عیب و نقص نمی دانند و به معایبی اشاره کرده اند:
- افزایش تورم کوتاه مدت با توجه به گردشدن اعداد در معاملات
- هزینه‌های مربوط به چاپ و معرفی اسکناسهای جدید
- گرایش احتمالی به ارزهای خارجی در نتیجه نوسان بازار ارز در زمان اجرای طرح
- مشکلات قیمت‌گذاری کالاها و سردرگمی مردم در کوتاه مدت
- مهار تورم به گفته بسیاری از صاحبنظران اقتصادی پیش‌زمینه اصلی برای این تغییر بزرگ است.
ریال چگونه تبدیل به واحد پول ایران شد؟
“ریال” در زمان حضور اسپانیایی ها و پرتغالی ها در خلیج فارس و مراوده آنها با ایرانیان وارد فارسی شد. سکه نقره با نام “ریال” در اسپانیا از سال ۱۴۹۷ تا ۱۸۷۰ میلادی ضرب می شد. ریال همچنین واحد پولی بسیاری از کشورهای مستعمره اسپانیا بود. واحد پول برزیل هم “رئال” است.
در دوره قاجار تومان طلا به ارزش ۱۰ هزار دینار علاوه بر انواع دیگر سکه ضرب می شد.
در سال ۱۳۰۸ در زمان رضاشاه پهلوی، طبق قانون “تعیین واحد و مقیاس پول قانونی ایران”، ریال به جای “قران” انتخاب شد و “تومان” کنار گذاشته شد.
جالب است که بدانید؛ اولین سکه های ریال بر روی نقره ضرب شدند.
چاپ اسکناس در ایران در سال ۱۳۱۱ توسط بانک ملی ایران شروع شد. در این سال کوچکترین اسکناس “ریالی”۵ و درشت ترین ۵۰۰ ریالی بودند. در سال ۱۳۱۴ اسکناس هزار ریالی به عنوان درشت ترین اسکناس منتشر شد.
چرا ایران می خواهد پول ملی را تغییر دهد؟
سیاست تغییر واحد پول ملی معمولا در کشورهایی اتفاق می‌افتد که ادامه تورم طی سال‌های مختلف ارزش پول ملی را به شکلی فاحش کاهش داده است. این کشورها در مواقعی که اقتصادشان در ثبات نسبی قرار گرفته و بیم ادامه تورم نمی‌رود، واحد پول خود را تغییر می‌دهند و صفرهای پول را حذف می‌کنند.
بانک مرکزی ایران، اصلی‌ترین دلایل تغییر پول ملی را “افزایش تورم در دهه‌های اخیر و کاهش ارزش پول ملی” اعلام کرده است.
علاوه بر آن، محدودیت چاپ اسکناس درشت منجر به افزایش قابل توجه حجم اسکناس در جریان شده است.
استفاده از ریال در دهه‌های اخیر همواره با پیچیدگی‌های خاص خود همراه بوده است از جمله:
استفاده از رقم‌های بزرگ در مبادلات مالی ساده روزمره
مشکلات ایجاد شده در امور محاسباتی و حسابداری
ناامنی در حمل مقادیر زیاد پول
هزینه بالای چاپ و نابودی اسکناسهای درجریان با توجه به حجم بالای اسکناس
بالا بودن استهلاک اسکناس به دلیل حجم زیاد آن
اجرای این سیاست نیازمند ثبات اقتصادی و مهار تورم است که با توجه به نرخ “تک رقمی” تورم عده ای از سیاست گذاران اقتصادی در ایران زمان آن را مناسب می دانند.
با تغییر پول ملی چه اتفاقی می‌افتد؟
اجرایی شدن مصوبه دولت، نیازمند اقداماتی نظیر چاپ اسکناسهای جدید و جمع‌آوری اسکناسهای قدیمی خواهد بود که هزینه‌بر است. هر چند تجربه‌های مشابه نشان داده است که تا مدتی هر دو اسکناس مورد استفاده قرار می‌گیرند.
بعضی از کارشناسان افزایش اندکی تورم با توجه به گردشدن اعداد کوچک را نامحتمل ندانسته‌اند. ولی‌الله سیف، رئیس بانک مرکزی اما گفته است تغییر واحد پول ملی آثار اقتصادی از جمله تورم‌زایی و یا اثرگذاری بر سایر شاخص‌های کلان اقتصادی نخواهد داشت و تنها موجب تسهیل مبادلات و برگشت به فضای عرفی جامعه می‌شود.
اختلال در قیمت گذاری کالاها و سردرگمی احتمالی در کوتاه مدت و گرایش به نگهداری ارز از پیامدهای احتمالی حذف صفر است که بعضی از کارشناسان به آنها اشاره کرده اند.
بعضی دیگر به سهولت حسابداری، کاهش استهلاک اسکناس، افزایش اعتماد به پول ملی و کاهش هزینه مدیریت اسکناسها برای بانک مرکزی به عنوان پیامدهای احتمالی این طرح اشاره کرده اند.