دیابت بارداری و نکات تغذیه ای مناسب

به‌ دلیل تغییر سبک زندگی و نوع تغذیه در سال‌ های اخیر، شاید یکی از نگرانی‌ های خانم‌ های باردار ابتلا به دیابت بارداری باشد.

دیابت بارداری چیست؟

دیابت بارداری درواقع افزایش سطح قند خون در زمان بارداری است که در بعضی از زنان ایجاد می‌ شود و معمولا بین هفته‌ های ۲۴ تا ۲۸ بارداری اتفاق می‌ افتد.

ابتلا به دیابت بارداری به این معنا نیست که شما قبل از بارداری دیابت داشته‌ اید یا بعد از زایمان هم دچار دیابت خواهید شد. بلکه به این دلیل است که شما در شرایط کنونی ممکن است دچار نوعی از دیابت به نام دیابت بارداری شوید.

با این‌ حال دچار شدن به دیابت بارداری احتمال ابتلای شما را به دیابت نوع دو افزایش خواهد داد. علت اصلی دیابت بارداری مشخص نیست، اما احتمالا هورمون‌ ها در ایجاد آن موثرند. در زمان بارداری بدن شما بعضی از هورمون‌ها را بیشتر تولید می‌ کند؛ برای مثال: لاکتوژن جفتی انسانی (HPL) و هورمون‌هایی که مقاومت به انسولین را افزایش می‌ دهند. این هورمون‌ها روی جفت تاثیر می‌گذارند و مانع از سقط جنین می‌ شوند.

با گذشت زمان مقدار این هورمون‌ ها در بدن‌ افزایش می‌ یابد و درنتیجه ممکن است سبب ایجاد مقاومت به انسولین شود. انسولین کمک می‌ کند تا گلوکز مورد نیاز برای تولید انرژی، از طریق خون وارد سلول‌ ها شود.

بدن در زمان بارداری کم‌ کم نسبت به انسولین مقاوم می‌ شود و میزان گلوکز بیشتری در جریان خون باقی می‌ ماند. اگر مقاومت به انسولین شدت پیدا کند، سطح قند خون غیرطبیعی می‌شود؛ این موضوع منجر به دیابت بارداری می‌ شود.

تشخیص دیابت بارداری چگونه است؟

بعضی از پزشکان بررسی دیابت بارداری را با آزمایش چالش گلوکز شروع می‌ کنند؛ این آزمایش نیازی به آمادگی اولیه ندارد. برای این آزمایش باید محلول گلوکز را بنوشید و یک ساعت بعد آزمایش خون انجام دهید.

اگر سطح قند خون‌ تان بالا باشد، ممکن است که پزشک آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (GTT) را برایتان تجویز کند.

دیابت بارداری به دو دسته تقسیم می‌ شود: دیابت بارداری دسته‌ یک، تنها با رژیم غذایی مناسب کنترل می‌ شود؛ اما در دیابت بارداری دسته‌ دوم، فرد باید برای کنترل دیابت خود حتما از انسولین یا داروهای خوراکی استفاده کند.

در صورتی‌ که به دیابت بارداری مبتلا هستید، درمان شما وابسته به سطح قند خون بدن‌ تان درطول روز خواهد بود. در بیشتر مواقع، پزشک از شما می‌ خواهد که سطح قند خون‌ تان را قبل و بعد از مصرف غذا اندازه بگیرید و شرایط شما را با تغذیه‌ سالم و ورزش‌های منظم مدیریت می‌ کند؛ در بعضی از موارد تزریق انسولین تجویز می‌ شود.

براساس گزارش‌ها، فقط ۱۰ تا ۲۰ درصد از زنان مبتلا به دیابت بارداری برای کنترل بیماری‌ شان به تزریق انسولین نیاز دارند. درصورتی که دیابت بارداری شما به‌ درستی مدیریت نشود، فشار خون‌ شما درطول بارداری بالا خواهد ماند.

این موضوع می‌تواند سبب ایجاد خطرات احتمالی شود و روی کودکتان تاثیر بگذارد. به‌عنوان مثال ممکن است کودک بعد از تولد دچار مشکلاتی مانند وزن بالا درهنگام تولد، سختی در تنفس، قند خون پایین و دیستوشی شانه (shoulder dystocia)، شود.

دیابت شیرین چیست؟

دیابت شیرین نوزادی، گروه ناهمگون دیگری از دیابتی‌ ها را تشکیل می‌‌دهد که تا ۶ ماهگی بروز پیدا می‌ کند و یکی از هر ۲۰۰ هزار تولد زنده را درگیر می‌‌ کند. این نوزادان در زمان بارداری، کوچک هستند و چربی زیرپوستی تحلیل‌ یافته دارند.

انواع تک‌ ژنی دیابت، گروه ناهمگونی (هتروژن) از دیابتی‌ ها را تشکیل می‌ دهند که توسط یک «جهش ژنتیکی» ایجاد و با اختلال ترشح انسولین مشخص می‌ شوند. تخمین زده می‌شود که ۵ درصد از تمام انواع دیابت ناشی از این جهش‌ ها است، با این حال تشخیص دقیق، اهمیت زیادی در درمان پروگنوز و ریسک در افراد خانواده دارد.

علت دیابت بارداری چیست؟

تقریباً در اکثر زنان به دلیل تغییرات هورمونی که در طی بارداری ایجاد می‌ گردد، درجاتی از اختلال عدم تحمل گلوکز مشاهده می‌ گردد. بدین معنا که مقدار قند خون آنها افزایش می‌ یابد، ولی به اندازه‌ای افزایش نمی‌ یابد که بتوان آن را بیماری دیابت در نظر گرفت.

در طی سه‌ ماهه سوم بارداری، تغییرات هورمونی مذکور، زن باردار را در خطر ابتلا به دیابت بارداری قرار می‌دهد. در طی بارداری افزایش یک سری از هورمون‌ های مترشحه از جفت (جفت، اندام ارتباطی ای در ناحیه ناف نوزاد می‌باشد که همانند یک ریسمان، نوزاد را به رحم مادر متصل می‌کند)، به انتقال مواد غذایی از مادر به جنین و در نتیجه به پیشرفت رشد جنین کمک می‌ کنند.

بخش دیگری از هورمون‌ هایی که در جفت تولید می‌شوند در جهت پیشگیری از افت قند خون مادر فعالیت می‌کنند که این دسته از هورمون‌ ها از طریق ممانعت از عملکرد انسولین، عمل می‌کنند؛ لذا در طی بارداری، این هورمون‌ها زمینه اختلال عدم تحمل گلوکز (افزایش قند خون) را فراهم می‌ کنند.

در مقابل، بدن شما برای جلوگیری از افزایش قند خون مجبور خواهد بود انسولین بیشتری ترشح نماید تا قند به درون سلول‌ ها منتقل شود و برای تولید انرژی در اختیار سلول‌ های بدن قرار گیرد. سلول‌های موجود در لوزالمعده مادران، اغلب توانایی تولید انسولین بیشتر (در حدود ۳ برابر حد طبیعی) را برای غلبه بر اثر هورمون‌ های بارداری افزایش دهنده قند خون دارند.

اگر چنانچه لوزالمعده نتواند انسولین را به میزان کافی ترشح کند، میزان قند خون افزایش می‌یابد و در نهایت منجر به بروز دیابت بارداری می‌ گردد. هم چنین گاهی اختلال ژنتیکی در عملکرد انسولین باعث بیماری دیابت می شود.

زنان ممکن است در این نوع از دیابت، صفات بدنی مردانه را نشان دهند و تخمدان‌ های بزرگ‌ شده کیست داشته باشند. در گذشته این سندرم یک نوع مقاومت به انسولین به‌ حساب می‌ آمد.

دیابت یکی از عوارض «پانکراتیت» مزمن است. در این نوع دیابت تخریب کل غدد درون‌‌ریز پانکراس به وجود می‌آید و در این بیماران احتمال بروز هایپوگلایسمی در پی درمان بیشتر می‌‌ شود. غیر از پانکراتیت، دیابت می‌تواند عارضه‌ هر نوع صدمه وارد شده به پانکراس شامل عفونت‌ها، برداشتن پانکراس و سرطان پانکراس، باشد.

اختلالات غدد درون‌‌ ریز

چندین هورمون می‌‌ توانند با عملکرد انسولین مقابله کنند که ترشح بیش از حد هر یک از آنها می‌‌تواند منجر به دیابت شود. معمولا این اختلال در افرادی دیده می‌‌ شود که از قبل به‌علت نواقص ترشح انسولین، مستعد دیابت هستند. افزایش هورمون رشد و کورتیزول از اختلالات شایع هورمونی منجر به دیابت هستند.

رژیم غذایی در دیابت بارداری

رژیم غذایی صحیح در دوران بارداری از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، چرا که رشد و سلامت نوزاد در گرو سلامت و تغذیه صحیح مادر است. یک رژیم غذایی مناسب برای دیابت بارداری تقریباً مشابه رژیم‌ های مناسب برای دیگر دیابت‌ها (دیابت نوع۱ یا ۲) می‌ باشد. به عبارت دیگر یک رژیم مناسب برای دیابت بارداری نیز شامل مصرف غذاهای سالم و پرهیز از مصرف غذاهای چرب، پر نمک یا حاوی شکر است.

رژیم غذایی مناسب برای دیابت بارداری شامل مصرف طیف متنوعی از غذاهای سالم است. این رژیم حاوی مقادیر کافی از تمام گروه‌های غذایی (غلات، سبزیجات، میوها، لبنیات، پروتئین و چربیهای سالم) می‌ باشد.

بر اساس نظر متخصصین دیابت و به ویژه انجمن متخصصین دیابت آمریکا، رژیم غذایی یک فرد دیابتی با یک رژیم غذایی سالم که برای عموم جامعه توصیه می‌ شود، تفاوت چندانی نخواهد داشت.

برای درمان دیابت بارداری چه بخوریم ؟

همه ما برای تأمین و نگهداری سلامتی خود باید بیشتر از غلات سبوس دار، میوه و سبزیجات استفاده نماییم؛ و در مقابل مصرف چربی‌ های اشباع شده و نیز اسید چرب ترانس را باید به حداقل برسانیم و به جای آنها از چربی‌ های غیر اشباع مفید نظیر امگا۳ و امگا۶ و روغن زیتون بهره‌ مند شویم.

گنجاندن اقلام فیبر دار در رژیم غذایی دیابت بارداری مفید است، و توصیه می‌ شود به جای منابع کربوهیدرات ساده، از انواع غلات سبوس دار مصرف شود.

اخیراً برخی پژوهشگران دریافتند که زنان مبتلا به دیابت بارداری با صرف وعده غذایی بر پایه غذاهای با نمایه گلیسمی پایین (غذاهایی که حاوی فیبر و سبوس هستند)، می‌توانند قند خون بعد از غذا را کاهش دهند.

رژیم با نمایه گلیسمی پایین شامل غلات سبوس‌ دار، سبزیجات و بسیاری از میوه‌جات که دارای فیبر فراوان اند، می‌باشد؛ که قند موجود در این اقلام فیبر دار یا سبوس دار به آهستگی جذب و مورد استفاده بدن قرار می‌ گیرد.

درمان دیابت بارداری با انسولین

همچنین در صورت نیاز به مصرف انسولین در دوران بارداری، یک متخصص تغذیه می‌تواند تطابق‌های لازم بین دوز انسولین مصرفی با رژیم غذایی خانم باردار را ایجاد نماید، و نکات غذایی مرتبط با بیماری را به وی آموزش دهد.

اگرچه دیابت بارداری در اکثر موارد بعد از زایمان فروکش می‌ کند، راهکارهایی برای جلوگیری از ابتلا به آن در طول دوران بارداری پیشنهاد شده‌ است. با یک متخصص تغذیه برای تهیه یک طرح رژیم غذایی که هم برای شما و هم برای کودکتان مناسب باشد، مشورت کنید.

از خوردن مواد شیرین خودداری کنید، غذای روزانه تان را در وعده‌های کوچک و متعدد مصرف کنید. مقدار کافی میوه، سبزی تازه و غلات کامل مصرف کنید.

این را بدانید که هر ۱۰ گرم افزایش مصرف فیبر در روز، ۲۶ درصد شانس ابتلا به دیابت حاملگی را کاهش می‌دهد.

ورزش منظم سطح گلوکز بدن شما در محدوده سالم نگه می‌دارد. حدود ۴ ساعت در هفته یا دست کم ۳۰ دقیقه در روز ورزش کنید.

درباره مقدار و نوع ورزشی که برای شما مناسب است، با پزشک تان مشورت کنید. قند خون تان را به طور مکرر مطابق با توصیه دکتر اندازه بگیرید و نتایج آن را ثبت کنید، تا پزشک تان بتواند میزان قند خون تان را زیر نظر داشته باشد.